Rekabet Deneyi

Sosyal psikolojisinin kurucularından Muzaffer Şerif (Detaylı bilgi için: https://tr.wikipedia.org/wiki/Muzafer_Sherif) kariyerine yön veren meşhur deneyini Oklahoma’daki Robbers Cave Milli Parkı’nın tam ortasındaki kuş uçmaz kervan geçmez bir yaz kampında gerçekleşmiştir. Genel olarak deney, bir toplumdaki dışlama ve ayrımcılık gibi problemler konusunda son derece yapıcı çözüm sunmaktadır.

24 genç öğrencinin, yaz kampında birkaç ay vakit geçirmesi planlanmış, hepsinin geçmişleri ve ilgi sahalarının benzer olmasına dikkat edilmiştir. Öğrencilerin ders notları da hemen hemen aynı seviyededir. Öğrenciler kampa iki otobüsle ve 12’şer kişilik gruplar halinde getirilmiş, her iki gruba da diğer grubun varlığından bahsedilmemiştir. İki grubun üyeleri de kendi içlerinde bir hiyerarşi oluşturmuş ve astlar ve üstler belirlenmiştir. Astlar üstlere şartsız itaat ederken, üstler de astlara emir vermekten, hatta zaman zaman sert davranmaktan çekinmemiştir. “Ortalama uyumlanma” adı verilen bu ilk aşamanın sonunda artık herkes karşı gruptakilerle tanışmaya hazırdır. Sonrasında “Çatışmanın doğuşu” adını taşıyan ikinci aşama başlayacaktır. Yani öğrenciler izci kamplarında olduğu gibi, çeşitli spor ve eğlence dallarında yarışacaklardır.

Şaşırtıcı olan ise, istisnasız bütün öğrencilerin öteki grubun mensuplarına karşı düşmanca davranmaya başlamasıydı. Nitekim yarışmalar sırasında da durum giderek kötüleşecektir. O kadar ileri gittiler ve tehlike sinyalleri vermeye başladılar ki, ikinci aşama iptal edildi ve son aşamaya geçilmek zorunda kalındı.

Eğer Ortak Bir Hedef Varsa Rekabet Ortadan Kalkar

Bu aşama, Muzaffer Shrifin planlarına göre sakinleşme ve barışın sağlanması aşaması olacaktı. Zira 24 kişilik insan topluluğunu sadece iki gruba ayırmak bile aralarında düşmanlığa yol açtıysa, bunu düzeltmenin ve insanları aynı noktada buluşturmanın da bir yolu olmalıydı. Sherif bu maksatla iki grubun çıkarlarını da ilgilendiren ortak hedefler belirledi. Rekabet ortamı oluşturulmadan, öğrencilerin durumuna göre birtakım görevler veriliyordu. Bir grup için başarı olan şey, diğer grup için başarısızlık halini almadığı sürece huzur nihayet sağlanacaktı. Sherif ve yanında görev yapanlar kampın yegâne su kaynağını kullanılmaz hale getirdiler. Bu, iki tarafın da problemiydi. Öğrenciler bu problemi kafa kafaya vererek bir süre sonra çözmeyi başaracaklardı. Hatta işler o derece yoluna girecekti ki, dönüş yolunda aynı otobüse binmekte bile ısrar edeceklerdi.

Toplum psikolojisinin en tartışılan meselelerinden biri olan ayrımcılık ve dışlamanın bir toplumda ne kadar kolayca tetiklenebileceğini, farklı gruplar arasında düşmanlığın nasıl büyük bir hızla büyütülüp savaşa dönüştürülebileceğini ortaya koyduğu için Muzaffer Şerifin bu deneyi bilim tarihinde de çok önemli bir yere sahiptir.

Her ne kadar deneyde 11 yaşındaki çocuklar halat çekme yarışları ve yüzme havuzunda yer kapma gibi hedefler için yarışmış olsalar da, bu deney bizlere Ortadoğu’nun şu an içinde bulunduğu içler acısı hali hatırlatmaktan da geri durmuyor. Maalesef bugün Ortadoğu’da yüz binlerce insan, organize edilen gruplar arasındaki rekabetten dolayı evinden ve canından olmaktadır.

Bütün bu yaşananlara uzaktan bakıldığında bizlere I Muzaffer Sherif ve arkadaşlarının Robbers Cave Milli Parkı’nda yapmış oldukları deneyi hatırlatmaktadır. Tek farkı, yer Oklahama değil, bütün Ortadoğu’dur. | Bu sefer de Muzaffer Şerif ve arkadaşlarının yerini uzaktan kumandayla yönetilen gruplar almıştır. Deneyin sonuçları gayet açıktır:

“Küçük bir grubun vermiş olduğu sosyolojik tepki, büyük kitlelerde de aynı sonucu vermektedir.”

Dikkat Çeken Sonuç

1. İstisnasız bütün öğrencilerin öteki grubun mensuplarına karsı düşmanca davranmaya başlamasıydı. Nitekim yarışmalar sırasında da durum giderek kötüleşecektir. O kadar ileri gittiler ve tehlike sinyalleri vermeye başladılar ki, ikinci aşama iptal edildi ve son aşamaya geçilmek zorunda kalındı.
2. Bir grubun ferdi olduğumuzu düşündüğümüzde, hareketlerimizi o gruba göre ayarlar, grubumuzun diğer üyelerini, grup dışından olanlara karşı müdafaa ederiz. Bir insan bir çok farklı gruba dahildir; bazıları kendi tercihlerimiz iken diğerleri ise az önce bahsettiğim gibi içinde doğduğumuz gruplardır.

(Not: Bugün televizyonlarımızda sık sık izlenen Survivor programının ana fikrini ortaya atan düşünür de Muzaffer Sherif'tir. Rekabet stratejileri ve sosyal psikoloji hakkında yapmış olduğu araştırmalar günümüzde bir çok buluşa ışık tutmuştur. Hakkında daha detaylı bilgi almak için: https://tr.wikipedia.org/wiki/Muzafer_Sherif)

Kaynak: http://insanvehayat.com/buyuk-kargasalari-anlamanin-yolu-rekabet-deneyi/